De Transformatieve School biedt een kapstok voor ideeën

Hervorming van de schoolcultuur met de Transformatieve School
Op scholen leeft een sterke behoefte om aan te sluiten bij de leefwereld van de leerlingen. “Dat aansluiten is een nobele zaak, maar het gaat om de diepere stap van het vergroten van het emotionele eigenaarschap van leerlingen en professionals wat betreft de cultuur op school”, stelt programmaleider Iliass El Hadioui. El Hadioui is verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, de Vrije Universiteit in Amsterdam en is lid van de Onderwijsraad. Hij ontwikkelde met zijn team en docententeams op po, vo en mbo-niveau het professionaliseringsprogramma De Transformatieve School. Doel van dit programma is docenten en schoolleiders te leren hoe om te gaan met diversiteit en botsende codes tussen thuis, school en de peer group van leerlingen. 40 schoolleiders in Alkmaar volgden de leergang.

“Stel je voor dat je school een theater is”, begint El Hadioui. “Je klaslokaal is het podium, de docent is de ‘acteur’ en de leerlingen zijn het publiek. Hoe zorg je ervoor dat je voorstelling aankomt bij de leerlingen? Daarvoor moet het hele team, inclusief degenen die ondersteuning bieden in de coulissen-ruimte, ervoor zorgen dat het stuk aansluit bij het leven van de leerlingen, ook het leven thuis en in de peergroup. Dat stuk zou je kunnen beschouwen als de schoolcultuur.”

Tijdens de leergang van De Transformatieve School hebben Alkmaarse schoolleiders nagedacht en gepraat over het belang van een veranderende schoolcultuur in de stedelijke omgeving. “De schoolleiders merken dat de leerlingenpopulatie verandert en dat leerlingen op identiteitsvlak bezig zijn om verbinding te maken tussen hun buitenschoolse identiteit en de verwachting in de binnenschoolse setting”, aldus El Hadioui. “Botsende sociale codes en verwachtingen. Hoe gaat een docent daarmee om? En hoe kun je als schoolleiding je docenten begeleiden en diepgang bieden? Daar hebben we tijdens de masterclasses voor schoolleiders op gefocust.”

Diversiteit inzetten
El Hadioui ziet het als de taak van de schoolleider de dynamiek binnen het professionele team te sturen en samen met hen de schoolcultuur vorm te geven. “Daarbij wordt verwacht van een schoolleider dat hij of zij bij de diepere lagen van de mens achter de professional komt, zich kan ‘invoelen’ in de sociale pijn van de professional die zich niet altijd gehoord, gezien of erkend voelt. Soms weten professionals niet hoe ze zich moeten verhouden tot de veranderende buitenwereld die de school in komt. Als schoolleider kun je dit soort processen niet zomaar parkeren. Het vraagt een transformatie van de mindset van de mensen waarmee je werkt. Iedere professional brengt daarbij iets anders mee de school in. Dit is soms lastig, maar brengt ook een heleboel moois met zich mee.”

Schoolleiders worden gevraagd met hun teams na te denken over hoe je diversiteit kunt inzetten en het proces van cultuurverandering kunt vormgeven. “Dit kost tijd en energie en vraagt om een open en eerlijk gesprek. Dat open gesprek begon al in de masterclasses. De schoolleiders bespraken situaties waarmee zij in hun school te maken hebben. De bereidheid om naar elkaar te luisteren en van elkaar te leren was groot.”

Tussen de uitersten
In de bijeenkomsten met de schoolleiders besprak El Hadioui twee mogelijke reflexen bij een cultuurverandering. “De reactie van een school op de veranderende cultuur kan soms erg permissief of juist erg restrictief zijn. Bij een sterk permissieve reflex zijn professionals soms onzeker over het gemeenschappelijk normatief kader op school en heerst er soms te weinig rust voor leerlingen om te kunnen klimmen op de schoolladder. Dit geeft kans op ongelijkheid. Juist wanneer leerlingen vanuit de buitenschoolse situatie weinig tot geen middelen hebben om te leren, is het op school belangrijk om een gemeenschappelijk normatief kader te hebben zodat juist die leerlingen tot leren komen die afhankelijker zijn van de lessen op school.”

Bij een sterk restrictieve reflex wapent een school zich vaak tegen buitenschoolse invloeden. “De school legt de nadruk op regels en surveillance, om een veilige omgeving te creëren. Zo’n aanpak werkt alleen op de korte termijn. Op de lange termijn organiseer je een vorm van sociale pijn, omdat er geen natuurlijke omschakeling is tussen de binnen- en buitenschoolse leefwereld. De school is geen museum waarin een schoolcultuur voor altijd vastligt. We moeten onszelf en de leerlingen voorbereiden op de dag van morgen.”

El Hadioui pleit voor een professionele mindset die tussen de twee uiterste reflexen in ligt. “Begin met benoemen wat je als school wilt behouden. Het gaat niet om het veranderen om te veranderen, het gaat niet om behouden om te behouden. Het gaat erom dat je duidelijkheid creëert over welke aspecten van de schoolcultuur je sterk vindt en welke je wilt toevoegen om te kunnen bereiken wat je als school wilt bereiken. Deze transformatieve insteek is gericht op een trouw blijven aan de eigen hogere doelen en een voortdurende gerichtheid op wat leerlingen doet klimmen op de schoolladder. En iedere hervorming, iedere transformatie van de cultuur op school begint bij het definiëren van wat je juist wilt behouden. De eerste stap is te erkennen en openlijk te bevestigen met het team op school wat het waard is te behouden. ”

Impuls om te groeien
“Professionals in steden zoals Alkmaar zijn vaak heel betrokken bij hun school en hun leerlingen”, vervolgt hij. “Maar het thema van de veranderde schoolcultuur is best complex. Op veel van de scholen zie je dat tweederde van de leerlingen goed gedijt in de bestaande context en structuur. Eénderde van de leerlingen heeft interventies nodig. Dat vraagt om veranderingen zodat alle leerlingen kunnen groeien. De leerlingen die al konden groeien, moeten dit blijven doen. De leerlingen die stil stonden, moeten een impuls krijgen. In wezen werk je hier het ‘Matheus-effect’ tegen zoals sociologen dit zijn gaan noemen. ”

El Hadioui denkt dat schoolleiders in alle veiligheid met andere schoolleiders moeten durven verkennen waar de ruimte zit tussen de permissieve en de restrictieve reflex. “Er is geen handboek waarin de perfecte manier voor alle contexten beschreven staat; er zijn verschillende antwoorden mogelijk. Vast staat dat je altijd kunt hervormen. Zolang openheid en eerlijkheid centraal staan, kun je samen een heel eind komen.”

Kapstok voor ideeën
Tijdens de masterclasses bleek dat er op de scholen al veel creatieve ideeën bestaan om zich te verhouden tot de botsende codes tussen de binnen- en de buitenschoolse setting. De filosofie van De Transformatieve School biedt een kapstok waaraan de ideeën opgehangen kunnen worden. “De hervorming van de schoolcultuur start altijd met de hervorming van je eigen mindset. Zet in op de lange termijn want daar gaat cultuurverandering altijd over. Kijk samen met je teams hoe je de schoolcultuur vorm kunt gaan geven. Dat zijn diepe mentale processen.”

Context
Het programma De Transformatieve School is ontwikkeld in grootstedelijke omgevingen. Onlangs hebben 35 po, vo en mbo-scholen in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Tilburg die werken met het programma zich verenigd in de Community Urban Education in samenwerking met de Gelijke Kansen Alliantie van het ministerie van OCW en de vier gemeenten. Middels een action based insteek werken het team van El Hadioui en Alkmaarse schoolleiders en docententeams aan een hervorming van het programma naar middelgrote steden in een Alkmaarse leergemeenschap.